Sinh ra và lớn lên

Cha của Hypatia, Theon thành Alexandria, được biết đến với việc biên soạn những phần còn sót lại của cuốn Cơ sở của Euclid. Hình ảnh được chụp từ một bản thảo ở thảo thế kỷ thứ chín

Hypatia là con gái của nhà toán học Theon thành Alexandria (k. 335 - k. 405 sau Công nguyên).[10][11][12] Theo nhà sử học cổ điển Edward J. Watts, Theon là hiệu trưởng một một trường học tên là "Mouseion", được mô phỏng theo học viện Mouseion thời Hy Lạp hóa,[11] vốn đã bị giải thể từ năm 260 sau Công nguyên.[13] Trường học của Theon là một nơi danh giá và bảo thủ.[14] Theon không chấp nhận những quan điểm của Iamblichus[14] và tự hào về việc giảng dạy theo đường lối Tân Plato thuần túy của Plotinian.[14] Mặc dù ông được coi là một nhà toán học lớn vào thời điểm đó,[15][16][17] nhưng theo tiêu chuẩn hiện đại, các công trình của ông có thể coi là "nhỏ nhặt",[15] "vụn vặt"[16] và "không sáng tạo".[17] Thành tựu chính của ông là biên soạn một phiên bản mới của bộ Cơ sở của Euclid, trong đó ông đã sửa chữa các lỗi ghi chép do tam sao thất bản qua suốt gần 700 năm.[15][18][16] Ấn bản Cơ sở của Euclid của Theon trở thành phiên bản sách giáo khoa được sử dụng rộng rãi nhất trong nhiều thế kỷ[18][19] và gần như đã thay thế hoàn toàn tất cả các phiên bản khác.[19]

Mẹ của Hypatia không được đề cập trong các nguồn còn tồn tại.[20][21][22] Năm sinh chính xác của Hypatia vẫn đang bị tranh cãi, được đề xuất trong khoảng từ 350 đến 370.[23][24][25] Nhiều học giả đồng ý với suy luận của Richard Hoche rằng Hypatia được sinh ra vào khoảng năm 370.[26][27] Theo một mô tả về Hypatia từ tác phẩm đã thất truyền Life of Isidore của nhà sử học tân Plato Damascius (k. 458 - k. 538), được lưu trữ ở khoản mục về bà trong Suda, một cuốn bách khoa toàn thư Byzantine thế kỷ thứ mười, Hypatia đã phát triển rực rỡ dưới triều đại Arcadius.[26][27] Hoche lập luận rằng mô tả của Damascius về vẻ đẹp bên ngoài của Hypatia ám chỉ rằng bà nhiều nhất là 30 tuổi vào thời điểm đó, và năm 370 là 30 năm trước thời kỳ trị vì của Arcadius.[26][27] Ngược lại, các giả thuyết cho rằng bà sinh ra sớm nhất là năm 350 dựa trên ngữ điệu của nhà biên niên sử John Malalas (khoảng 491 - 578), ám chỉ bà như một người lớn tuổi ở thời điểm bà qua đời vào năm 415.[28][25] Robert Penella lập luận rằng cả hai giả thuyết đều có cơ sở không đáng tin cậy, vì thế mà năm sinh của bà tốt nhất nên để trống.[26]

Sự nghiệp

Hypatia là một triết gia theo trường phái Tân Plato,[14] nhưng giống như cha mình, bà không đồng ý với những diễn giải của Iamblichus mà đi theo thuyết Tân Plato nguyên thủy của Plotinus.[14] Triết học Alexandria rất nổi tiếng vào lúc bấy giờ[23] và Alexandria được coi là một trong những kinh đô triết học của thế giới Hy -La, chỉ sau Athens.[23] Hypatia có học trò đến từ khắp vùng Địa Trung Hải.[29] Theo Damascius, bà dạy về các tác phẩm của Plato và Aristotle.[30][31][32][33] Ông cũng nói rằng bà thường đi dạo ở Alexandria, khoác áo tribon, một loại áo choàng gắn liền với hình ảnh các triết gia, và thường giảng những bài diễn thuyết đầy ngẫu hứng trước công chúng.[34][35][36]

Văn bản gốc tiếng Hy Lạp của một trong bảy chữ cái còn lại của Synesius gửi cho Hypatia từ phiên bản in năm 1553

Theo Watts, hai nhánh của triết học Tân Plato đã được dạy ở Alexandria vào cuối thế kỷ thứ tư.[37] Đầu tiên là chủ nghĩa Tân Plato ngoại giáo được dạy tại Serapeum, chịu ảnh hưởng rất lớn từ những lời giảng của Iamblichus.[37] Nhánh thứ hai trung hòa hơn và ít mang tính, được tiếp thu bởi Hypatia và cha bà Theon,[38] dựa trên những lời dạy của Plotinus.[38] Mặc dù bản thân Hypatia là người ngoại đạo, bà rất khoan dung đối với những người Cơ đốc giáo.[39] [40] Trên thực tế, mọi học trò được biết đến của bà đều là người Cơ đốc giáo.[41] Một trong những học trò nổi bật nhất của bà là Synesius thành Cyrene,[42][23][43][44], sau này trở thành giám mục Ptolemais (hiện ở miền đông Libya) vào năm 410.[45][44] Synesius tiếp tục trao đổi thư từ với Hypatia[46][43][44] và bảy lá thư còn tồn tại của ông ta là nguồn thông tin chính về sự nghiệp của bà.[43][47][48][44][49] Trong một lá thư viết vào khoảng năm 395 cho người bạn Herculianus của mình, Synesius mô tả Hypatia là "... một người rất nổi tiếng, danh tiếng của bà thật đáng kinh ngạc. Bản thân chúng tôi quả quyết rằng, bà chính là người nắm giữ những bí ẩn của triết học."[43]

Nhà sử học Cơ đốc giáo Socrates thành Constantinople, một người cùng thời với Hypatia, đã mô tả bà trong cuốn Lịch sử Giáo hội của mình:[20]

Ở Alexandria có một người phụ nữ tên là Hypatia, con gái của triết gia Theon, đã có những thành tựu đáng kinh ngạc trong văn chương và khoa học, vượt xa những triết gia cùng thời của mình. Là người kế tục trường phái của Plato và Plotinus, bà đã giảng dạy những nguyên lí của triết học cho những môn đệ của mình, rất nhiều trong số đó tìm đến từ những nơi xa xôi để được bà dẫn lối. Với phong thái ung dung và tự trọng, đạt được qua hành trình suy tưởng với những chiêm nghiệm sâu sắc, bà không ít lần xuất hiện kiêu hãnh chốn công cộng, bất kể trước sự hiện diện của những kẻ cầm quyền. Bà cũng không hề ngượng ngùng khi đứng trước một hội đồng vốn chỉ dành cho đàn ông. Tất cả những người đàn ông biết đến đức hạnh và phẩm giá phi thường của bà đều ngưỡng mộ bà gấp bội.[30]

Philostorgius, một nhà sử học Kitô giáo khác, cũng là một người cùng thời Hypatia, nói rằng bà đã vượt xa cha mình trong toán học,[43] và nhà ngôn ngữ học Hesychius thành Alexandria đã ghi lại rằng, giống như cha mình, bà cũng là một nhà thiên văn học xuất chúng.[43][50] Damascius viết rằng Hypatia "có sắc đẹp phi thường và hình thể cân đối",[51][52] nhưng không có thêm gì khác được biết về ngoại hình của bà[53] và không có mô tả cổ nào về bà tồn tại.[54] Damascius nói rằng Hypatia là một trinh nữ trong suốt cuộc đời[55][56] và rằng, khi một trong những người đàn ông tới tham dự bài giảng cố gắng tán tỉnh bà, bà đã chơi đàn lia để đánh tan dục vọng của hắn.[57][52][lower-alpha 2] Khi hắn vẫn không chịu từ bỏ đeo đuổi bà, bà đã từ chối hắn thẳng thừng,[59][57][52] quăng cho hắn xem một miếng vải kinh nguyệt đầy máu và tuyên bố: "Đây mới là những gì ông thực sự yêu, chàng trai trẻ, chứ ông không yêu cái đẹp vì chính bản thân nó."[59][57][52][31] Damascius nói thêm rằng chàng trai trẻ bị tổn thương đến nỗi anh ta từ bỏ ham muốn của mình ngay lập tức.[59][57][52]